Het vaak onderschatte belang van verlichting
In veel organisaties staat verlichting niet bovenaan de prioriteitenlijst. Zolang de lampen het doen, lijkt er immers weinig aan de hand. Toch speelt verlichting een grotere rol in de dagelijkse werkzaamheden dan vaak wordt gedacht.
Van veiligheid op de werkvloer tot de gezondheid van medewerkers, van productiviteit tot energieverbruik: de kwaliteit van verlichting heeft directe impact. Denk hierbij niet alleen aan algemene kantoorverlichting, maar ook aan projectverlichting met de juiste led armaturen in magazijnen, productiehallen en retail omgevingen.
Het gaat daarbij niet alleen om hoe helder een ruimte lijkt, maar vooral om de meetbare lichtsterkte op werkplekniveau: de lux-waarde. Deze bepaalt of werkzaamheden efficiënt, prettig en veilig uitgevoerd kunnen worden. Bedrijven die hier actief op aansturen, merken dat de voordelen aanzienlijk zijn.
Wat lux precies betekent
Lux is de eenheid die aangeeft hoeveel licht op een bepaald oppervlak valt. Waar lumen vertelt hoeveel licht een lamp uitstraalt, geeft lux inzicht in wat er daadwerkelijk op een bureau, productielijn of magazijn pad aankomt. Dit maakt lux dé graadmeter voor led verlichting in werkruimtes.
Gevolgen van te weinig of te veel licht
- Te weinig licht leidt tot vermoeidheid, fouten en een verhoogd risico op ongevallen. Ook neemt het ziekteverzuim toe als er te weinig licht aanwezig is.
- Te veel licht kan juist verblinding veroorzaken, wat het werkcomfort negatief beïnvloedt.
- Ongelijkmatige verdeling zorgt voor problemen, omdat medewerkers constant hun ogen moeten aanpassen. Het contrast wordt dan namelijk te groot waardoor dit als onprettig ervaren wordt.
Normen en richtlijnen
Lux-metingen zijn niet alleen een hulpmiddel om inzicht te krijgen in de lichtkwaliteit, ze vormen ook een middel om te toetsen of een werkplek voldoet aan de geldende eisen. Binnen Europa zijn de belangrijkste richtlijnen vastgelegd in NEN-EN 12464. Deze norm is opgesplitst in twee delen: NEN-EN 12464-1 voor binnenwerkplekken en NEN-EN 12464-2 voor buitenwerkplekken. Samen bieden zij een helder kader waarmee bedrijven kunnen beoordelen of hun verlichting (bijvoorbeeld projectverlichting met led armaturen of led lijnverlichting) voldoet aan de wettelijke en ergonomische eisen.
Daarnaast schrijft ook de Arbowet voor dat werkplekken minimaal bepaalde lux-niveaus moeten halen, afgestemd op de aard van de werkzaamheden. Bedrijven die deze normen niet naleven, kunnen te maken krijgen met boetes of juridische claims bij ongelukken.
Voorbeelden van minimale luxwaarden
Kantoorwerkplekken: 500 lux
Vergaderruimtes: 300 lux
Magazijnen: 200 lux
Industriële werkplaatsen: 500–750 lux, afhankelijk van de taak
Retail & winkels: 300–750 lux
Parkeergarages: 75 lux
Een werkplek die de luxwaarde haalt, maar grote verschillen kent in lichtverdeling of last heeft van te grote contrasten, zal alsnog oncomfortabel en mogelijk onveilig zijn. Precisie werkzaamheden worden vertraagd en het risico op fouten en ongelukken worden groter. Het naleven van NEN-EN 12464 en de Arbowet gaat dus verder dan alleen lux meten: het draait om een totaalbeeld van visueel comfort en veiligheid.
Wilt u meer weten over wat verchillende lichttermen betekenen en hoe dit van belang is voor uw bedrijf? Lees dan hier onze blog over alle lichttermen in een uitgebreide encyclopedie.
Hoe werkt een lux-meting?
Meetmethode
Een lux-meting wordt altijd uitgevoerd volgens een vaste en betrouwbare methode. Allereerst wordt de ruimte ingedeeld in een meetpuntenraster, een grid dat gelijkmatig verdeeld is over de vloer of het werkvlak. Dit raster zorgt ervoor dat de meting representatief is en niet alleen gebaseerd wordt op enkele willekeurige punten.
De hoogte waarop gemeten wordt, is afhankelijk van het type ruimte en de werkzaamheden die er plaatsvinden. Voor kantoorwerkplekken wordt doorgaans 0,85 meter gehanteerd, wat overeenkomt met bureauhoogte. In gangen, magazijnen en andere verkeersruimtes ligt de meethoogte meestal rond de 0,2 meter, omdat daar de vloeroriëntatie bepalend is voor de veiligheid.
Na het verzamelen van de meetwaarden wordt de gemiddelde luxwaarde berekend. Daarnaast wordt gekeken naar de gelijkmatigheid van de verlichting: de verhouding tussen de laagste en de gemiddelde waarde. Deze factor is cruciaal, want een ruimte met een goed gemiddelde kan alsnog ongeschikt zijn wanneer er grote verschillen bestaan tussen lichte en donkere zones.
Indien daglicht een rol speelt in de ruimte, bijvoorbeeld door ramen of lichtkoepels, is het belangrijk de meting meerdere keren per dag te herhalen. Zo ontstaat een compleet beeld van de werkelijke lichtsituatie onder verschillende omstandigheden.
Meetapparatuur
Voor het uitvoeren van een lux-meting is de luxmeter het onmisbare instrument. Dit handzame apparaat is speciaal ontworpen om de lichtsterkte op een bepaald oppervlak te meten. Waar lichtbronnen vaak worden beoordeeld op basis van lumen of wattage, geeft een luxmeter inzicht in de daadwerkelijke hoeveelheid licht die op het werkvlak terechtkomt. Dat maakt het apparaat tot de sleutel voor het objectief vaststellen of een werkplek voldoet aan de wettelijke normen.
Bij de keuze voor een luxmeter spelen verschillende eigenschappen een rol. Gevoeligheid is belangrijk om ook lage lichtniveaus, bijvoorbeeld in gangen of parkeergarages, nauwkeurig te kunnen registreren. Nauwkeurigheid bepaalt of de gemeten waarden representatief zijn en niet te veel afwijken van de werkelijke situatie. Daarnaast is het essentieel dat de luxmeter gecertificeerd en gekalibreerd is. Alleen dan zijn de meetresultaten betrouwbaar en bruikbaar in officiële rapportages, bijvoorbeeld bij controles van de Arbeidsinspectie of interne audits.
Ook de manier waarop de sensor wordt geplaatst, beïnvloedt het resultaat. Voor werkplekken geldt dat de sensor horizontaal wordt gericht op het werkvlak, zoals een bureau of productietafel. Bij wand- of vitrinemetingen kan de sensor juist verticaal geplaatst worden. Het consequent volgen van deze richtlijnen zorgt ervoor dat de metingen representatief zijn en vergelijkbaar met de normwaarden uit NEN-EN 12464.
Door het gebruik van een professionele luxmeter met de juiste instellingen en sensorpositie ontstaat een helder en betrouwbaar beeld van de lichtkwaliteit op de werkvloer, of het nu gaat om projectverlichting met één enkel led armatuur of een volledige lijn met led modules.
Meetomstandigheden
Een lux-meting levert alleen betrouwbare resultaten op wanneer er rekening wordt gehouden met de omstandigheden waaronder de meting plaatsvindt. Licht is namelijk geen statisch gegeven, maar wordt beïnvloed door verschillende factoren die de uitkomst van een meting positief of negatief kunnen vertekenen.
Een eerste belangrijke factor is de afstand tot de lichtbron. Lichtsterkte neemt namelijk af volgens het kwadraat van de afstand: wanneer de afstand tot een armatuur verdubbelt, daalt de lichtintensiteit niet met de helft maar tot een kwart. Dit principe, bekend als de kwadratenwet, betekent dat zelfs kleine verschillen in ophanghoogte of positie van armaturen grote invloed kunnen hebben op de gemeten luxwaarde op het werkvlak. Hierom is de positionering van led lijnverlichting in hoge hallen of gangen extra kritisch.
Daarnaast spelen reflecties in de ruimte een belangrijke rol. Wanden, vloeren en plafonds werken als lichtversterkers of kunnen absorberen. Een witte, matte wand reflecteert meer licht en verhoogt daarmee de luxwaarde, terwijl donkere of glanzende oppervlakken juist licht absorberen of ongewenste schitteringen veroorzaken. Het is daarom essentieel om bij het interpreteren van meetresultaten ook de kleur en afwerking van de ruimte in ogenschouw te nemen.
Tot slot is er het effect van daglicht. Zonlicht dat door ramen of lichtkoepels naar binnen valt, kan de meting vertekend weergeven. Om dit te voorkomen worden metingen vaak uitgevoerd in donkere omstandigheden of wordt daglicht apart geregistreerd en vermeld in het rapport. Op die manier ontstaat een eerlijk en reproduceerbaar beeld van de prestaties van de kunstverlichting. Ook wordt in dit soort gevallen veelal gebruik gemaakt van dimbare LED armaturen met daglicht sensoren om het lichtniveau en kostenbesparingen optimaal te houden.
Interpretatie van de resultaten
Een lux-meting levert vaak een groot aantal meetwaarden op, verspreid over de verschillende meetpunten in een ruimte. Om hier waardevolle conclusies uit te trekken, is een zorgvuldige interpretatie nodig. De eerste stap is het vergelijken van de resultaten met de normwaarden uit NEN-EN 12464 en de Arbowet. Hierbij wordt gekeken naar het gemiddelde luxniveau per ruimte of werkplek en of dit voldoet aan de voorgeschreven minimumeisen. Wanneer de waarde lager ligt dan de norm, is duidelijk dat er sprake is van een tekort aan verlichting en dat er verbeteringen nodig zijn.
Naast de gemiddelde waarde is het belangrijk te letten op de spreiding van de resultaten. Donkere zones kunnen tot ongelijke lichtbeleving leiden, zelfs wanneer het gemiddelde op papier correct lijkt. Een werkplek met 500 lux gemiddeld maar grote contrasten tussen licht en donker kan alsnog klachten en veiligheidsrisico’s veroorzaken. Aan de andere kant kunnen ook overbelichte plekken problemen opleveren, bijvoorbeeld verblinding of hinder bij beeldschermwerk.
Een belangrijk aandachtspunt bij de interpretatie van lux-metingen is de recente wijziging in de manier waarop de NEN-normen toegepast worden. Waar vroeger de eis was dat de gehele ruimte een uniforme lichtverdeling moest hebben, ligt de nadruk tegenwoordig meer op de werkplekken zelf. Dit betekent dat de zones waar daadwerkelijk werkzaamheden plaatsvinden, zoals bureaus of productielijnen, aan de hoogste luxwaarden moeten voldoen. Verkeersruimtes zoals gangen en doorgangen mogen juist een groter contrast of een lager lichtniveau hebben, zolang dit de veiligheid niet in gevaar brengt.
Deze vernieuwde aanpak maakt het mogelijk om efficiënter met verlichting om te gaan, omdat niet iedere vierkante meter van een ruimte even intensief verlicht hoeft te worden. Het gevolg is een realistischer en praktischer gebruik van lux-metingen.
Tot slot bieden de meetresultaten vaak aanknopingspunten voor energie-efficiëntie. Wanneer sommige zones structureel te veel licht krijgen, kan dimmen of een andere indeling van de armaturen (bijvoorbeeld het herschikken van led armaturen of een strakker raster van led lijnverlichting) uitkomst bieden. Hiermee wordt niet alleen het visuele comfort verbeterd, maar ook het energieverbruik verlaagd. Door lux-metingen dus niet enkel te gebruiken als toetsing, maar ook als stuurinstrument, ontstaan er kansen voor zowel betere werkomstandigheden als lagere kosten.
Van meting tot oplossing
Een lux-meting is de eerste stap om inzicht te krijgen in de huidige situatie. Hierbij wordt per werkplek vastgesteld hoeveel licht er aanwezig is en hoe dit zich verhoudt tot de normen. Vaak komt hieruit naar voren dat bestaande verlichting verouderd, inefficiënt of slecht gepositioneerd is omdat de indeling vaak veranderd in de loop van jaren.
Mogelijke oplossingen
– Het vervangen van armaturen door de nieuwste generatie led verlichting, die aanzienlijk efficiënter is. LED verlichting ouder dan 5 jaar is gemiddeld 30% minder zuinig dan de nieuwste generatie.
– Slimme aansturing, waarbij licht zich automatisch aanpast aan daglicht, aanwezigheid en tijdstip. Dit gebeurd doormiddel van sensoren die met adv detectie of daglichtinval het LED armatuur aanstuurt en de branduren of lichtintensiteit vermindert.
– Veiligheidsverbeteringen, zoals minder verblinding en betere kleurweergave, plus aanvullende led noodverlichting voor veilige evacuatie en bedrijfscontinuïteit.
Dit maakt verlichting niet alleen effectiever, maar ook duurzamer en kostenefficiënter.
Resultaten en voordelen van lux-optimalisatie
Veiligheid als fundament
Goede verlichting is in de eerste plaats een veiligheidsfactor. In productiehallen, magazijnen en werkplaatsen kan onvoldoende zicht leiden tot ernstige incidenten. Denk aan het bedienen van machines, het verplaatsen van goederen, het navigeren door gangen of obstakels die met slechte kwaliteit verlichting, lage opbrengsten of slechte lichtverdeling niet goed kunnen waargenomen.
Betere verlichting maakt obstakels zichtbaar, vermindert verblinding en geeft medewerkers de zekerheid dat ze veilig kunnen werken. In de praktijk zien we dat een goed ontworpen pakket van projectverlichting (met de juiste led armaturen en optieken) hier het verschil maakt.
Gezondheid en welzijn
Verlichting heeft een directe invloed op hoe mensen zich voelen. Te weinig of verkeerd licht veroorzaakt vermoeide ogen, hoofdpijn en concentratieproblemen. Met de juiste lux-waarden werken medewerkers prettiger, voelen ze zich energieker en zijn ze minder vaak ziek.
Voorkomen van juridische risico’s
Het niet naleven van de wettelijke normen kan serieuze gevolgen hebben. Bij een arbeidsongeval kan te weinig of verkeerd licht leiden tot aansprakelijkheid en hoge schadeclaims.
Ook de Arbeidsinspectie kan bij controles boetes opleggen wanneer lux-waarden en andere lichtcriteria niet voldoen aan de Arbowet. Door te investeren in een vrijblijvende lux-meting en de juiste verlichting voorkomt u deze risico’s en blijft uw organisatie in compliance.
Hogere productiviteit
Een goed verlichte werkplek stimuleert concentratie en nauwkeurigheid. Details worden beter zichtbaar, kleuren zijn realistischer en de kans op fouten neemt af. Bedrijven merken dit terug in een hogere output en een efficiënter proces.
Praktijkvoorbeelden
Logistiek magazijn
Een logistiek bedrijf liet een lux-meting uitvoeren nadat medewerkers klaagden over vermoeidheid en fouten bij het orderpicken. De meting toonde waardes van slechts 120 lux, terwijl minimaal 300 lux vereist was.
Na vervanging van de verlichting door LED-lijnarmaturen (continu led lijnverlichting) met slimme sensoren steeg de gemiddelde waarde naar 350 lux, gelijkmatig verdeeld over de werkvloer. Resultaat: 20% minder fouten, een daling in ziekteverzuim en een energiebesparing van 35%.
Kantooromgeving
In een kantoorpand waren de armaturen al meer dan tien jaar oud. De lux-meting gaf een gemiddelde van 280 lux, ruim onder de norm.
Nieuwe armaturen met 500 lux en een CRI van ≥80 zorgden voor meer comfort, minder klachten over vermoeide ogen en een aantoonbare stijging in medewerkerstevredenheid. In veel projecten wordt hierbij gekozen voor een led armatuur met lage UGR-waarde, passend binnen de projectverlichting van het pand.
Dialux-lichtplannen en lux-metingen
Een lux-meting laat zien hoe het lichtniveau op de werkvloer zich verhoudt tot de geldende normen. Toch is het voor veel organisaties minstens zo belangrijk om vooraf al inzicht te hebben in de verwachte luxwaarden. Hier komt Dialux om de hoek kijken: een gespecialiseerde lichtplanningssoftware waarmee installateurs en lichtontwerpers zeer nauwkeurig simulaties kunnen maken.
In Dialux wordt de ruimte digitaal nagebouwd of ingeladen doormiddel can digitale tekeningen, inclusief de exacte afmetingen, reflectiewaarden van wanden, vloeren en plafonds, en de armaturen die u wilt toepassen. Op basis van de fotometrische data van bijvoorbeeld een raster van led lijnverlichting of maatwerk met led modules, berekent het programma de verwachte luxverdeling. Ook factoren zoals uniformiteit, verblindingswaarde (UGR) en kleurweergave kunnen worden meegenomen.
Het voordeel van deze aanpak is dat de resultaten van de uiteindelijke lux-meting al in de ontwerpfase voorspelbaar worden gemaakt. Zo kan vooraf bepaald worden of een kantoor, magazijn of productiehal de vereiste 300, 500 of zelfs 750 lux zal halen. Verschillende scenario’s zijn eenvoudig te vergelijken: minder armaturen met hogere output of meer gelijkmatige spreiding.
Na realisatie wordt het ontwerp altijd gecontroleerd met een daadwerkelijke lux-meting. Hierdoor ontstaat een combinatie van simulatie en praktijk. Bedrijven hebben zo niet alleen de zekerheid dat hun installatie voldoet aan de Arbonormen, maar ook dat het luxniveau in de praktijk precies aansluit op de dagelijkse werkzaamheden.
Tijd om stappen te zetten
Een lux-meting is een eenvoudige, maar cruciale stap. Het laat zien waar uw werkplekken tekortschieten en waar verbetering direct mogelijk is. Daarmee legt u de basis voor een veilige, gezonde en efficiënte werkomgeving.
Wilt u weten hoe uw bedrijf ervoor staat? Plan een vrijblijvende lux-meting in met onze specialisten. Samen bekijken we hoe uw werkplekken kunnen voldoen aan de Arbo-normen, hoe kosten bespaard kunnen worden en hoe uw organisatie duurzamer kan functioneren.
